KONCEPCJA POWSTANIA OBOZU JENIECKIEGO STALAG IB HOHENSTEIN
Terytoriom oraz tereny włączone podczas II wojny światowej do III Rzeszy podzielono pod względem wojskowym na 21 okręgów. Obszar Prus Wschodnich (na którego obszarze znajdował się Stalag IB Hohenstein) stanowił pierwszy okręg wojskowy z siedzibą w Królewcu. Dowództwu okręgów wojskowych były podporządkowane obozy jenieckie: oflagi i stalagi. W oflagach przetrzymywani byli oficerowie, natomiast w stalagach szeregowcy i podoficerowie. Nadzór nad jeńcami wojennymi z ramienia Wehrmachtu w okręgu pierwszym sprawował generał major Oskar von Beneckendorf Hindenburg – syn marszałka Paula von Hindenburga. Od grudnia 1944 roku dowództwo przejął generał porucznik Wilhelm von Stockenhausen
Obóz Stalag IB Hohenstein został ulokowany w okolicy wsi Królikowo, niedaleko Tannenberg Denkmal, które zbudowano w latach 1924 – 1927 dla upamiętnienia zwycięstwa Niemców nad Rosjanami w Prusach Wschodnich podczas działań wojennych w 1914 roku. Lokalizacja była podyktowana względami polityczno – propagandowymi. Podjęto decyzję, że w sierpniu 1939 roku, w 25. rocznicę niemieckiego zwycięstwa, odbędzie się zjazd weteranów wojennych. Skutkiem decyzji było rozpoczęcie budowy miasteczka zlotowego dla zaproszonych gości. Do uroczystości nie doszło, a pobudowane baraki i zadaszenia przeznaczono dla jeńców wojennych już we wrześniu 1939 roku. Początkowo obóz – zwany Dulagiem – obejmował obszar ok. 5 ha. W październiku 1939 roku otrzymał nazwę Kriegsgefangenen Mannschafts i wraz z kolejnymi transportami jeńców wojennych był rozbudowywany..
ŻYCIE W OBOZIE JENIECKIM STALAG IB HOHENSTEIN
Według szacunkowych obliczeń można przyjąć, że w latach 1939 – 1945 przez obóz przeszło ok. 400 tysięcy jeńców wojennych różnych narodowości . Największe grupy stanowili jeńcy polscy, radzieccy, francuscy i włoscy. Znacznie mniej było Belgów, Ukraińców, Białorusinów, Żydów, Serbów, Czechów, Anglików oraz ciemnoskórych żołnierzy z kolonii francuskich. We wrześniu 1939 roku nadeszły pierwsze transporty polskich jeńców wojennych (pierwszymi jeńcami byli Polacy z Armii Modlin, wzięci do niewoli w bitwie pod Mławą). W 1940 r. do Stalagu IB dotarły transporty jeńców francuskich i belgijskich, a od połowy 1941 r. do obozu przywożono jeńców sowieckich. Włosi przybyli jesienią 1943 – po podpisaniu przez marszałka Badoglio zawieszenia broni z aliantami, co wiązało się zerwaniem sojuszu z Niemcami..
Teren obozu w największej rozbudowie posiadał ponad 120 baraków przeznaczonych dla więźniów. W każdym pomieszczeniu ulokowano od 350 do 500 jeńców wojennych. Cały teren Stalagu IB Hohenstein otoczono podwójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego w wysokości ponad 2,5 metra. Co kilkadziesiąt metrów stały wieże strażnicze, na których zainstalowano reflektory i umieszczono karabiny maszynowe. Obóz podzielono na rewiry składające się z 3-4 baraków, ogrodzonych drutem kolczastym. Poszczególne grupy narodowościowe były od siebie ściśle izolowane. Za opuszczenie rewiru lub podchodzenie na zbyt bliską odległość do druta granicznego groziła kara śmierci.
Tragiczne warunki sanitarne, głód, mordercza praca, robactwo, znęcanie się fizyczne i psychiczne powodowały masowe choroby i ogromną śmiertelność. Jeńcy radzieccy stanowili najliczniejszą grupę w Stalag IB Hohenstein.
Byli najbrutalniej traktowani, a rozpoczęło się to już z chwilą dostania się do niewoli. Wyrażało się to nie tylko w okrutnych metodach, gorszych warunkach zakwaterowania, ale również w mniejszych racjach żywnościowych niż dla jeńców innych nacji. Oblicza się, że w Stalagu IB Hohenstein zamęczono ponad 50 tysięcy jeńców radzieckich. Występowały również epidemie tyfusu w latach 1941 -1942 i czerwonki w 1942 roku podczas, których wielu jeńców poniosło śmierć. Głód, choroby, ciężka praca i ostre warunki klimatyczne powodowały duże straty wśród nie przyzwyczajonych do klimatu m.in. Włochów.
Zmarłych grzebano na cmentarzu koło wsi Sudwa. Złożono tutaj ciała zmarłych Polaków, Francuzów, żołnierzy Armii Czerwonej, Belgów i Włochów. Jeńców radzieckich chowano w zbiorowych mogiłach liczących setki, a nawet tysiące ciał. Po II wojnie światowej, dzięki staraniom ambasad Francji, Belgii i Włoch, na cmentarzu w Sudwie dokonano ekshumacji ciał obywateli tych państw. Szczątki jeńców francuskich i belgijskich przewieziono do ojczystych krajów, natomiast jeńcy włoscy spoczęli na cmentarzu włoskim w Warszawie (Bielany).Na cmentarzu w Sudwie pozostały głównie groby jeńców polskich i radzieckich. Oblicza się, iż pochowano tam zwłoki 55 tysięcy jeńców w ponad 500 mogiłach.
TERENY OBOZU JENIECKIEGO STALAG IB HOHENSTEIN PO 1945 ROKU
Zimą 1945 roku wojska radzieckie zajęły bez walki nienaruszone zabudowania obozu. Wojskowe władze radzieckie wykorzystały obóz przez kilka miesięcy do przetrzymywania aresztowanej ludności cywilnej z tych terenów. Po przejęciu terenów przez władze polskie, okoliczna ludność napływowa demontowała obozowe baraki, wykorzystując ich elementy do remontów domów, stodół, chlewików. Materiały również były przetransportowywane do Warszawy z przeznaczeniem na budowę domków na Jelonkach, które zamieszkiwali budowniczowie Pałacu Kultury i Nauki. Dziś po obozie jenieckim Stalag IB Hohenstein zachowało się niewiele śladów. W 2011 roku podczas prac przy budowie drogi ekspresowej S7 na terenie wsi Królikowo natrafiono na ślady obozu. Prace archeologiczne prowadzono na terenie 473 arów do października 2011, a eksponaty z badań są udostępnione i przechowywane w Multimedialnym Muzeum Obozu Jenieckiego Stalag IB I Historii Olsztynka
Literatura:
- Dudzińska Z. , Obóz Jeniecki w Olsztynku, Olsztyn 1983
- Kuźniewski B. Suchowiecki A., Obóz Jeniecki Stalag IB Hohenstein,Olsztynek 2013
- Kuźniewski B. , Olsztynek. Miasto i Gmina, Olsztynek 2007
- Lietz Z., Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939 – 1945, Warszawa 1982