Rok 1525

Wydarzenia 1525 roku miały ogromne znaczenie dla dalszych dziejów ziem pru­skich. W tym czasie ówczesny mistrz zakonu krzyżackiego, Albrecht Hohenzollern, pod wpływem nauk Marcina Lutra postanowił rozwiązać zakon krzyżacki, zrezy­gnować ze ślubów zakonnych i utworzyć państwo świeckie. Szczególny wpływ na tę decyzję oraz na sprawy reformacji w Prusach miały rozmowy Lutra z wielkim mistrzem prowadzone w Wittenberdze 29 listopada 1523 roku. Tak powstały Prusy Książęce ze stolicą w Królewcu. Państwo to, zgodnie z traktatem krakowskim, by­ło lennem Polski i dlatego jego władca musiał złożyć królowi polskiemu hołd. Al­brecht był zwolennikiem reformacji i Prusy Książęce stały się pierwszym państwem luterańskim na świecie. Zgodnie z zasadą „czyj kraj, tego religia" ludność tego państwa przeszła na luteranizm. Odbyło się to drogą pokojową. Ogromna większość społeczeństwa poparła dążenia księcia i głosicieli nauk Marcina Lutra. Zorganizowanie Kościoła ewangelickiego w Prusach Książęcych wymagało znalezienia przede wszystkim odpowiedniej liczby pastorów i wydrukowania nowych książek religijnych. Wielu duchownych rekrutowało się z dawnych księży katolickich, którzy opowiedzieli się za nową nauką, wielu też pastorów przybyło z ziem polskich. Było to ważne, gdyż znali oni język polski, a w tym czasie w Prusach Książęcych mieszkało około 100 000 osób mówiących wyłącznie po polsku.
W czasach poreformacyjnych Olsztynek stał się ważnym centrum kościelnym. Pierwszym ewangelickim duchownym był Matthias Bienwald, przybyły tu ze Śląska; 20 czerwca 1526 roku książę Albrecht mianował go pierwszym proboszczem w Olsztynku. Ewangelicy przejęli dawny kościół katolicki. Bienwald prowadził korespondencję z ewangelickimi reformatorami: Speratusem i Polentzem. W 1554 roku został wyróżniony i powołany do prowadzenia Synodu w Saalfeld, który miał zakończyć spory wynikłe między ewangelickimi duchownymi na terenie Księstwa.

Wydarzenia roku 1525 spowodowały podziały religijne na terenie dawnych Prus. Ludność Warmii, należącej do Polski od 1466 roku, pozostała wierna Kościołowi katolickiemu, a mieszkańcy Prus Książęcych, w tym osadnicy polscy z Mazowsza, zostali ewangelikami. Tych polskich ewangelików w późniejszych czasach zaczęto nazywać Mazurami.